Bazara Rûpoşan a Afrîkayê: Derfet û Dezawantajên Sersalê

Tê payîn ku aboriya Afrîkayê di sala 2024an de mezinbûnek sivik bi dest bixe û hikûmetên parzemînê li bendê ne ku di sala 2025an de berfirehbûna aborî zêdetir bibe. Ev yek dê rê li ber vejîn û pêkanîna projeyên binesaziyê veke, nemaze di warê veguhastin, enerjî û xanîkirinê de, ku bi gelemperî bi zêdebûna xerckirina cûrbecûr celebên pêçan ve girêdayî ne.

Banka Pêşveçûna Afrîkayê (AfDB) pêşbîniyek nû ya aborî ji bo Afrîkayê dike û pêşbînî dike ku aboriya parzemînê di sala 2024an de bigihîje %3,7 û di sala 2025an de jî bigihîje %4,3.

Rapora AfDB dibêje, "Gihîştina pêşbînîkirî ya mezinbûna navînî ya Afrîkayê dê ji hêla Rojhilatê Afrîkayê (bi 3,4 xalên ji sedî zêde bûye) û Başûrê Afrîkayê û Rojavayê Afrîkayê (her yek bi 0,6 xalên ji sedî zêde bûye) ve were pêşeng kirin."

Bank dibêje, "Bi kêmanî 40 welatên Afrîkî dê di sala 2024an de li gorî sala 2023an mezinbûneke bilindtir bi dest bixin, û hejmara welatên ku rêjeya mezinbûnê ji %5 zêdetir e dê bigihêje 17an."

Ev mezinbûna pêşbînîkirî, her çend piçûk be jî, tê çaverêkirin ku piştgiriyê bide hewldana Afrîkayê ji bo kêmkirina barê deynê derve, projeyên binesaziyê yên berdewam û yên derengmayî, nemaze xanîyên erzan, rê, rêhesin, û her weha saziyên perwerdehiyê da ku cîh bidin nifûsa xwendekaran a ku bi lez mezin dibe.

Projeyên Binesaziyê

Tevî ku sala 2024an bi dawî dibe jî, gelek projeyên binesaziyê li gelek welatên Afrîkayê di rê de ne û hin dabînkerên pêçanan ên li herêmê di çaryeka yekem, duyem û sêyem a salê de zêdebûna dahatên firotanê radigihînin, ku ev yek ji ber performansa baş a sektorên çêkirinê yên wekî pîşesaziya otomobîlan û veberhênana zêde di sektora xanîyan de ye.

Bo nimûne, yek ji mezintirîn hilberînerên boyaxê yên Rojhilatê Afrîkayê, Crown Paints (Kenya) PLC ku di sala 1958an de hatiye damezrandin, di nîvê yekem ê salê de ku di 30ê Hezîrana 2024an de bi dawî bû, zêdebûnek 10% di dahatê de tomar kir û gihîşt 47.6 mîlyon dolarê Amerîkî, li gorî 43 mîlyon dolarê Amerîkî yê sala berê.

Qazanca şîrketê berî bacê gihîşt 1.1 milyon dolarê Amerîkî li gorî 568,700 dolarê Amerîkî ji bo heyama ku di 30ê Hezîrana 2023an de bi dawî bû, zêdebûnek ku ji ber "mezinbûna qebareya firotanê" ye.

Conrad Nyikuri, sekreterê şîrketa Crown Paints got, "Qezencbûna giştî bi xurtbûna şîlînga Kenyayî li hember diravên sereke yên cîhanê di heyama ku di 30ê Hezîrana 2024an de bi dawî bû de zêde bû û rêjeyên danûstandinê yên guncaw aramiya bihayên madeyên xav ên hawirdekirî misoger kirin."

Performansa baş a Crown Paints bandorek mezin li ser dabînkirina hin marqeyan ji lîstikvanên bazara cîhanî dike ku şirket berhemên wan li Rojhilatê Afrîkayê belav dike.

Ji bilî rêzeya xwe ya boyaxên otomobîlan ku bi Motocryl-a xwe ji bo bazara nefermî peyda dibin, Crown Paints her wiha marqeya Duco û her weha hilberên pêşeng ên cîhanê ji Nexa Autocolour (PPG) û Duxone (Axalta Coating Systems) û her weha pargîdaniya pêşeng a zeliqok û kîmyewîyên avakirinê, Pidilite, peyda dike. Di heman demê de, rêzeya boyaxên Crown Silicone bi lîsansa Wacker Chemie AG têne hilberandin.

Li deverên din, Akzo Nobel, şîrketa mezin a boyaxkirina petrol, gaz û deryayî, ku Crown Paints bi wê re peymana dabînkirinê heye, dibêje ku firotina wê li Afrîkayê, bazarek ku beşek ji herêma Ewropa û Rojhilata Navîn e, ji bo çaryeka sêyemîn a 2024-an zêdebûnek firotanê ya organîk a %2 û dahata %1 tomar kiriye. Şîrket dibêje ku mezinbûna firotanê ya organîk bi piranî ji hêla "bihayên erênî" ve hatî çêkirin.

PPG Industries pêşbînîyek erênî ya bi heman rengî ragihand, ku dibêje "firotina organîk a boyaxên mîmarî li Ewropa, Rojhilata Navîn û Afrîkayê li gorî sala borî neguherî, ku piştî çend çaryekên daketinê meyleke erênî ye."

Ev zêdebûna xerckirina boyax û pêçanan li Afrîkayê dikare bi zêdebûna daxwaza ji bo pêşxistina binesaziyê ve girêdayî be ku bi meyla geşbûna xerckirina taybet, pîşesaziya otomobîlan a berxwedêr a herêmê û geşbûna avakirina xaniyan li welatên wekî Kenya, Uganda û Misrê ve girêdayî ye.

Rapora AfDB dibêje, "Li ser pişta mezinbûna çîna navîn û zêdebûna lêçûnên xerckirina malbatan, xerckirina taybet li Afrîkayê derfetên girîng ji bo pêşkeftina binesaziyê pêşkêş dike."

Bi rastî, bank dibîne ku di 10 salên dawî de "mesrefên xerckirina taybet li Afrîkayê bi berdewamî zêde dibin, ku ji ber faktorên wekî mezinbûna nifûsê, bajarvanîbûn û çîna navîn a geş dibe, têne kirin."

Bank dibêje ku lêçûnên xerckirina taybet li Afrîkayê ji 470 milyar dolar di sala 2010an de zêde bûne û di sala 2020an de gihaştine zêdetirî 1.4 trîlyon dolarî, ku ev yek berfirehbûnek girîng temsîl dike ku "daxwazek mezin ji bo binesaziya başkirî, di nav de torên veguhastinê, pergalên enerjiyê, telekomunîkasyon û tesîsên av û paqijiyê" çêkiriye.

Herwiha, gelek hikûmetên li herêmê ji bo çareserkirina kêmasiyên li parzemînê, ajandeyek xanîyên erzan pêş dixin da ku bi kêmî ve 50 milyon yekîneyên xanîyan ava bikin. Ev yek dibe ku zêdebûna xerckirina pêçanên mîmarî û xemilandinê di sala 2024an de rave bike, meyleke ku tê payîn di sala 2025an de jî berdewam bike ji ber ku tê payîn ku gelek projeyan di navîn û dirêj-dem de temam bibin.

Di heman demê de, her çend Afrîka texmîn dike ku bi pîşesaziya otomobîlan a geşbûyî bikeve sala 2025-an, lê dîsa jî di bazara cîhanî de nezelalî heye ku bi daxwaza cîhanî ya qels ve girêdayî ye ku para parzemînê ya di bazara hinardekirinê de kêm kiriye û bêîstîqrariya siyasî li welatên wekî Sûdan, Komara Demokratîk a Kongoyê (DRC) û Mozambîk ve girêdayî ye.

Bo nimûne, li gorî raporek ji aliyê rêveberiya Herêma Pîşesaziyê ya Dawa ve, ku enklaveke pîşesaziyê ya bi mebest hatiye sêwirandin li Ganayê ye û armanc ew e ku li seranserê sektorên cûda mazûvaniya cûrbecûr pîşesaziyên sivik û giran bike, tê payîn ku pîşesaziya otomobîlan a Ganayê, ku di sala 2021an de nirxa wê 4.6 milyar dolarê Amerîkî bû, heta sala 2027an bigihîje 10.64 milyar dolarê Amerîkî.

Di raporê de tê gotin, "Ev rêça mezinbûnê potansiyela mezin a Afrîkayê wekî bazara otomobîlan destnîşan dike."

"Zêdebûna daxwaza wesayîtan li parzemînê, digel hewesa ku di hilberînê de xweser bibin, rêyên nû ji bo veberhênan, hevkariyên teknolojîk û hevkariya bi mezinên otomobîlan ên cîhanî re vedike," ew zêde dike.

Li Afrîkaya Başûr, Konseya Karsaziya Otomotîvê ya welêt (naamsa), ku lobiyeke pîşesaziya otomobîlan a Afrîkaya Başûr e, dibêje ku hilberîna wesayîtan li welêt ji 555,885 yekîneyan di 2022an de gihîştiye 633,332 yekîneyan di 2023an de %13.9 zêde bûye, "ji zêdebûna gerdûnî ya sal bi sal a hilberîna wesayîtan a gerdûnî ya %10.3 di 2023an de derbas dibe."

Derbaskirina Zehmetiyan

Performansa aboriya Afrîkayê di sala nû de bi giranî dê bi wê ve girêdayî be ku hikûmetên li parzemînê çawa bi hin ji wan pirsgirêkan re mijûl dibin, ku dibe ku rasterast an nerasterast bandorê li bazara pêçan a parzemînê bikin.

Bo nimûne, şerê navxweyî yê li Sûdanê berdewam dike ku binesaziyên sereke yên wekî veguhastin, avahiyên niştecîh û bazirganî wêran bike û bêyî îstîqrara siyasî, xebat û parastina mal û milkên ji hêla peymankarên boyaxkirinê ve hema hema ne mumkin bûye.

Her çend hilweşandina binesaziyê dê di dema ji nû ve avakirinê de ji bo hilberîner û dabînkerên pêçanan derfetên karsaziyê biafirîne jî, bandora şer li ser aboriyê dikare di navdema navîn û dirêj de felaketek be.

AfDB dibêje, "Bandora şer li ser aboriya Sûdanê ji ya ku berê hatibû nirxandin pir kûrtir xuya dike, bi kêmbûnek di hilberîna rastîn de ku ji sê qatan zêdetir zêde bûye û gihîştiye ji sedî 37.5 di sala 2023an de, ji ji sedî 12.3 di Çileya 2024an de."

"Ev şer bandorek girîng a vegirtinê jî dike, nemaze li Sûdana Başûr a cîran, ku bi giranî xwe dispêre boriyên petrolê û rafineriyên Sûdana Başûr a berê, û her weha binesaziya bendergehê ji bo hinardekirina petrolê," raportê zêde dike.

Li gorî AfDB, ev şer bûye sedema wêrankirineke berfireh li kapasîteya pîşesaziyê ya krîtîk û her wiha binesaziya lojîstîkî ya sereke û zincîrên dabînkirinê, û di encamê de rê li ber astengiyên girîng li ser bazirganiya derve û îxracatê vekiriye.

Deyna Afrîkayê her wiha gefê li ser kapasîteya hikûmetên herêmê dixwe ku li ser sektorên ku boyaxên giran dixwin, wekî pîşesaziya avahîsaziyê, xerc bikin.

Bank dibêje, "Li piraniya welatên Afrîkayê, lêçûnên xizmetguzariya deynan zêde bûne, ku dibin sedema zextê li ser darayîya giştî, û sînordarkirina qada lêçûnên binesaziyê yên hikûmetê û veberhênana di sermayeya mirovan de, ku ev yek parzemînê di çerxek xerab de dihêle ku Afrîkayê di rêgeha mezinbûna nizm de asê dike."

Ji bo bazara Afrîkaya Başûr, Sapma û endamên wê neçar in ku xwe ji bo rejîmek aborî ya hişktir amade bikin ji ber ku enflasyona bilind, kêmasiyên enerjiyê û pirsgirêkên lojîstîkî astengiyên mezinbûnê ji bo sektorên pîşesazî û madenê yên welêt çêdikin.

Lêbelê, bi zêdebûna pêşbînîkirî ya aboriya Afrîkayê û zêdebûna pêşbînîkirî ya lêçûnên sermayeyê ji hêla hikûmetên herêmê ve, bazara pêçan a parzemînê jî dikare di sala 2025-an û pê ve mezinbûnê bi dest bixe.